Tu je priču otvorio poručnik Richard Felman, koji je 1944. bio srušen na četničkoj teritoriji, a spasili su ga četnici.
On je, podstaknut hapšenjem i suđenjem Draži Mihailoviću 1946, u kontekstu hladnog rata, preuveličavao Mihailovićevu ulogu kao vođe pokreta, a umanjivao partizansku ulogu. Njegovi memoari su postali osnova sve kasnije historiografije o toj operacji spašavanja američkih pilota.
Ovih dana je Milorad Dodik ponovo izjavio kako je „četnička vojska čuvala slobodu narodu“, govoreći o spašavanja savezničkih pilota 1944. godine. Pričom o četičko-savezničkoj saradnji Dodik samo slijedi obrazac revizionističke historiografije o četničkom pokretu. Saveznici jesu podržavali Jugoslavensku vojsku u otadžbini (četnike) dok se nisu uvjerili da su partizani jedini pokret otpora u Jugoslaviji, a četnici saradnici Nijemaca. Nije sp**no da su i četnici 1944. spasili veliki dio amerčkih pilota koji su srušeni nad Balkanom. Ali, valja tu priču posmatrati u nešto širem kontekstu da bi se razumjela. Američki profesor Robert J. Donia je tome objavio opširan i dobro argumentiran članak. O čemu se radi?
Prilikom američkih bombardiranja njemačkih položaja, mnogi avioni su pogađani iznad Jugoslavije, Rumunije i drugih zemalja, a veliki dio pilota se spasio. Njih su, kada je riječ o onima koji su se spuštali na prostor Srbije, spašavali lokalni seljaci i, ukoliko je bila riječ o teritoriju pod četničkom kontrolom, odvodili u lokalne četničke komande odakle su se ti piloti kasnije vraćali u svoje baze. Riječ je o 1944. godini, kada su četnici gubili teritorije, a već su izgubli savezničku podršku, koja je usmjerena ka partizanima. Iz američkih izvora se vidi da se prilikom operacije spašavanja pilota vodilo računa i o tome da se ne probude četničke nade o ponovnom vraćanju savezničke podrške.
Ali, važno je u vidu imati slijedeće:
Prvo, spašavanje savezničkih pilota je bilo širom Evrope (Rumunija i drugo zemlje), pa i sa prostora Jugoslavije, ali je tačno da je najviše soašeno na teritoriju Jugoslavije;
Drugo, partizani su sve više oslobađali teritorije, pa su saveznički piloti više padali na partizansku nego na četničku teritoriju;
Treće, partizani su pilote spašavali kao svoje ratne saveznike, a četnici zbog toga što su se nadali da će time vratiti savezničku naklonost;
Četvrto, spašeni piloti su u svojim izjavama iskazivali „uzdržan entuzijazam prema svojim četničkim spasiteljima“ jasno pokazujući da je njihovo spašavanje rezultat američkih diverzanata više nego četničke odanosti savezničkoj stvari;
Peto, statistike pokazuje da je sa prostora Jugoslavije spašeno blizu 2.400 Amerikanaca čiji su avioni srušeni (od ukupno 6.300 koliko ih je spašeno u Evropi). Od ovih 2.400 više od dvije trećine je spašeno sa partizanske teritorije, a manje od jedne trećine (oko 500-600) sa četničke teritorije;
Šesto, saveznici ni tada nisu vjerovali četnicima, pa su se čak jedno vrijeme bile pojavile glasine, koje su se pokazale neistinitim, da četnici muče pilote, pa je američka komanda bila izdala naredbu pilotima da se, u slučaju da budu pogođeni, pokušaju spustiti na partizanske teritorije;
Sedmo, partizani su se žestoko borili protiv Nijemaca kako bi spasili američke pilote (jedanput su se Amerikanci spustli u jedan potok i zatekli u središtu bitke partizana i Nijemaca, prije nogo su ih partizani uspjeli spasiti, i odvesti na uzletište kod Sanskog Mosta, odakle su ovi dalje evakuirani u svoje baze u Italiji);
Osmo, saveznici su prilikom slanja svojih spasilačkih ekipa po pilote, pa i one koji su se zatekli na četničkom teritoriju, gotovo uvijek prvo slijetali na partizanski teritorij, ostavljali partizanima podršku a potom prazni išli po pilote na četničku teritoriju i prebacivali ih dalje u vojne baze u Italiji;
Deveto, saveznici su u to vrijeme svojim avionima prebacivali ranjene partizane u savezničke bolnice (samo u avgustu i septembru oni su prebacili 4.102 ranjena partizana u Bari, u ukupno 418 letova);
Deseto, četnici koji su spašavali američke pilote činili su to nadajući se da će tako vratiti američku naklonost. Oni su ranije već bili izgubili savezničku podršku, bili su u vojničkom rasulu i sada su se spašavanjem pilota nadali nekoj podršci kako bi se samo spasili. Čak su zabilježeni slučajevi da su četnici američke pilote predavali patizanima;
Jedanaesto, historiografija o tome je bila obojena hladnoratovskim bojama. Tu je priču otvorio poručnik Richard Felman, koji je 1944. bio srušen na četničkoj teritoriji, a spasili su ga četnici. On je, podstaknut hapšenjem i suđenjem Draži Mihailoviću 1946, u kontekstu hladnog rata, preuveličavao Mihailovićevu ulogu kao vođe pokreta, a umanjivao partizansku ulogu. Njegovi memoari su postali osnova sve kasnije historiografije o toj operacji spašavanja američkih pilota;
Dvanaesto, Amerikanci su tu priču aktualzirali i u 21. stoljeću kada su preko nje pokušali ubijediti Srbiju da se pridruži NATO.
Na kraju, ostaje ipak činjenica da su jugoslavenski partizani, predvođeni komunistima, bili jedini istinski američki saveznici tokom Drugog svjetskog rata, a četnici su ostali jedini istinski fašistički saveznici.
(Historiografija.ba)
(581)
